Europa zmienia się na naszych oczach, każdego dnia słyszymy coraz to nowe informacje o tym ja kolejne kraje europejskie proszą o finansowe wsparcie UE, czytaj Niemiec. To, co do tej pory dla Brytyjczyków, Niemców czy Francuzów, było oczywistą oczywistością, przestaje nią być. Powszechny spokój zastępuje powszechny niepokój. Jak na tym tle wygląda Wielka Brytania, kiedyś podążająca trzecią drogą wraz z Niemcami, gdzie Tony Blair i Gerhard Schröder (jako szanujący się socjalista jest teraz w radzie nadzorczej słynnego Nord Stream AG) stali ramię w ramię. Przekonywali wówczas wyborców, iż można i należy połączyć pozytywne strony kapitalizmu oraz socjalizmu w celu budowania bardziej zrównoważonej i społecznie sprawiedliwej gospodarki. Cóż się więc stało, że się nie udało?

     Dzisiaj nie ma ani Blaira ani Schroedera wśród szefów europejskich rządów. W Niemczech tryumfy święci polityka gospodarcza Angeli Merkel (nikt nie potrafi wytłumaczyć fenomenu tego sukcesu – śmiem twierdzić, że winną jest społeczna gospodarka rynkowa – prawdziwa trzecia droga?!), niskie bezrobocie, stosunków wysoki wzrost gospodarczy. Niemcy ratując Euro, ratują jednocześnie finansowo takie kraje jak Grecja, Irlandia czy Portugalia i chwała im za to. Nowy brytyjski rząd koalicji konserwatystów i liberalnych demokratów tymczasem zdaje się podążać zgoła odmienną droga, drogą ze specyficznym odchyleniem de Ingles.

/art by Filip Żywica/

     Cameron i spółka postanowili zaserwować swoim rodakom ideę ,,Wielkiego Społeczeństwa” (Big Society). Złośliwi twierdzą, że idea ta jest powrotem do przeszłości, trochę z przymusu (spore zadłużenie państwa ratującego m.in. prywatne instytucje finansowo bankowe – brawo nieskrępowany kapitalizm) jak również wynikająca z jałowości intelektualnej oraz zaślepiającej zdroworozsądkowe myślenie ideologii konserwatystów. Za kryzys odpowiedzialne są także poprzednie rządy Partii Pracy, która po pierwsze nie wprowadziła żadnej realnej kontroli nad City (jak tu kontrolować kurę, która zazwyczaj znosiła złote jaja- sektor finansowo-bankowy stanowi około 20% PKB Wielkiej Brytanii). Banka spekulacyjna na brytyjskim rynku nieruchomości była również na rękę rządom, które w pewnym momencie za główny wskaźnik dobrego rządzenia przyjęły rosnące ceny nieruchomości. Spirala absurdalnych cen domów hulała w najlepsze, a rządy laburzystów szczerzyły się, jak głupi do sera.

     Dodatkowo rządy Blaira, a potem Gordona Browna straciły kontrolę (może jej nigdy nie miały?) nad transferami socjalnymi. Potocznie mówiąc znacznie przedobrzono, domy socjalne i benefity otrzymywali również ludzie, którym pomoc taka się nie należała (widziałem na własne oczy osiedle domków socjalnych, na którym przy każdym podjeździe stało auto za kilkadziesiąt tysięcy funtów). Do tego jednak, by to stwierdzić zabrakło wyobraźni i dobrej woli. Samograj gospodarczy grał tak długo, jak długo starczyło pary do jego napędu, wiary w nieskończony wzrost na rynku nieruchomości i w dostępie do taniego kredytu. Władze lokalne także się nie popisały, mnożąc koszty oraz podnosząc pensje kadrze zarządzającej. W opozycji do tego wszystkiego powstał master-plan zwany ,,Wielkim Społeczeństwem” (do dzisiaj wielu zastanawia się, o co w tym wszystkim chodzi).

/fot. Maciej Piątek/

    Aby scharakteryzować główne założenia planu, należy wczytać się w liczne wypowiedzi Davida Camerona, co łatwe nie jest. Kiedy się jednak uda, ów projekt jawi się jako:
– ogólny zwrot polegający na przekazanie władzy rządu w Londynie, lokalnym społecznościom oraz wolontariuszom;
– zwiększenie roli lokalnych społeczności w decydowaniu o przyszłości takich dziedzin jak np. gospodarka mieszkaniowa, planowanie i szkolnictwo;
– zachęta dla organizacji non-profit oraz wolontariuszy do przejmowania i zarządzania niektórymi lokalnymi usługami (np. prowadzeniu bibliotek);
David Cameron wierzy przy tym, iż idea ,,Wielkiego Społeczeństwa” może przyczynić się do odbudowy poczucia wspólnoty w brytyjskim społeczeństwie.

     Zgodnie z założeniami tego enigmatycznego projektu, świadczenie lokalnych usług (do tej pory domena samorządów lokalnych), oddawane jest w ręce wolontariuszy oraz prywatnych firm. Z autopsji wynika, iż kontrakty przejmują głównie wielkie korporacje (ponieważ, to one w przeciwieństwie do małych grup zapaleńców, posiadają środki i wiedze), których to główną przewagą konkurencyjną jest cięcie kosztów, najczęściej obcinanie zarobków swoich szeregowych pracowników. Wszelkie zyski zostają potem wytransferowane poza terytorium, na którym prowadzona jest działalność, głównie do rajów podatkowych.

     Tym sposobem społeczność lokalna nie ma tak naprawdę żadnych korzyści z tego typu działalności. Trudno wymagać, bowiem od nisko opłacanych pracowników, aby swoje zarobki przeznaczali na zakup lokalnych dóbr i usług. Ciężko jest również decentralizować i przekazywać prowadzenie lokalnych usług organizacjom wolontariuszy, redukując jednocześnie źródła ich finansowania (w wyniku cięć lokalnych budżetów przez rząd, samorządy zmuszone były zredukować ilość środków przekazywanych organizacjom non-profit). Organizacje pozarządowe bez wyraźnego wsparcia ze strony budżetu centralnego, nie są w stanie udźwignąć ciężaru dodatkowych obowiązków (planowane zwolnienie 300 tys. pracowników sektora publicznego w ciągu 4 lat). Dodatkowo rząd osłabia w ten sposób rejony najbardziej dotknięte wykluczeniem społecznym i bezrobociem. To właśnie tam liczba osób zaangażowanych w wolontariat utrzymuje się na poziomie 29%. Podczas gdy wskaźnik ten dla rejonów i dzielnic o stosunkowo wysokim statusie społecznym i materialnym kształtuje się na poziomie 47%.  Przy okazji budowy Big Society rząd Davida Camerona planuje również wycofać się z zasady the Local Authority Two-Tier Code, która, to zmusza prywatne firmy przejmujące prowadzenie lokalnych usług do zapewnienia swoim pracownikom warunków nie gorszych od tych, które otrzymaliby gdyby samorząd lokalny był ich dostarczycielem. Jednym słowem zasada ta chroni zwykłych szeregowych pracowników przed wykorzystywaniem przez pracodawcę.

     Idea ,,Wielkiego Społeczeństwa” jest powszechnie krytykowana przez związki zawodowe (z założenia bronią pracowników) oraz partie opozycyjna (z założenia krytykują rząd), według nich projekt ten jest tak naprawdę tylko ,,zasłoną dymną” przed bardzo głębokimi i radykalnymi cięciami budżetowymi i trudno się z nimi nie zgodzić. Z powodu wspomnianej fali krytyki rząd wstrzymał się tymczasowo z forsowaniem bardzo kontrowersyjnego pomysłu częściowej prywatyzacji usług medycznych. A trzeba wiedzieć, że brytyjska służba zdrowia nie radzi sobie ze zwiększającą się populacją osób starszych (problem starzejącej się Europy).

      Zanim zostanę oskarżony o to, iż mam pretensje do biznesu, że chce zarobić, warto spojrzeć wstecz np. na prywatyzację Brytyjskich Kolei. To, co nie udało się Margaret Thatcher (wspomnienia moich rozmówców z tamtego okresu nie należą do kategorii love story) sfinalizował konserwatywny rząd Johna Majora w roku 1993. Od momentu prywatyzacji brytyjskich kolei, w wyniku cięcia kosztów oraz fatalnego zabezpieczenia torowisk (prywatne spółki kontraktowały małe firmy, a małe firmy kolejne itd.), doszło do serii wypadków kolejowych takich jak: (1997) Southall,(1999) Ladbroke Grove,(2000) Hatfield, i (2002) Potters Bar. Tak więc prywatyzacja nie zawsze oznacza zmianę na lepsze. W 2006 roku komitet do spraw transportu przy Izbie Gmin stwierdził w swoim raporcie ,,sektor prywatny jest w stanie ponieść odpowiedzialność za swoje działania tylko w przypadku, gdy ryzyko jest proporcjonalne do zysków oraz gdy zostanie za to sowicie wynagrodzony, tak więc w rezultacie i tak podatnik płaci rachunek za potencjalne niedociągnięcia” (tłum. MP). Dokładnie to samo stało się z sektorem bankowym w 2008 r. – upadające banki zostały uratowane przez podatników, a bankierzy w dowód wdzięczności wypłacili sobie milionowe bonusy.

      Aby osłodzić czytelnikom w Polsce ich własne problemy z koleją, należy dodać, iż wyniku reformy kolei brytyjski podatnik dopłaca proporcjonalnie więcej pieniędzy do kolei, aniżeli, to miało miejsce przed prywatyzacją. Bilet z Manchesteru do Londynu linia Vergin (trasa 200 mil) kosztuje 215 funtów, bilet z Londynu do Paryża liniami Eurostar (214 mil) można kupić już od 100 funtów. W Polsce ,,mit prywatyzacyjny” grzęźnie na nielicznych autostradach (wybudowane za państwowe pieniądze, zarządzanie przez prywatne konsorcja, które nie śpieszą się z budowaniem zaplecza okołoautostadowego). Jeśli krytykujemy sektor finansowo-bankowy i jednocześnie nie ufamy instynktowi samozachowawczemu sektora publicznego, co nam więc pozostaje?

     Żaden kraj nie może dziś funkcjonować bez ich koegzystencji. Problemem Wielkiej Brytanii, jak i wielu innych krajów na świecie jest, jak się wydaje, niedostateczne kontrola nad instytucjami finansowo-bankowymi. Często spowodowana szybko zmieniającym się charakterem ich działalności, złożonością zachodzących procesów. Nie wspominając o cichym wsparciu instytucji finansowych dla polityków, którzy po zakończonej karierze politycznej bardzo często zasiadają w ich zarządach (służąc swoją wiedzą i kontaktami – np. Kazimierz Marcinkiewicz i Goldman Sachs). Warto w tym miejscu wspomnieć o istotnym fakcie, który zdaniem ekonomistów miał duży wpływ na kryzys finansowy ostatnich lat, a mianowicie o wycofaniu przepisu w amerykańskim prawie bankowym w 1999 r. o zakazie łączenia dwóch typów bankowości: inwestycyjnej (o dużym ryzyku) i depozytowo-kredytowej (przepis ten został uchwalony w USA po czarnym czwartku z roku 1929). Dzisiaj ponownie mówi się o jego wprowadzeniu. Tak więc nie zawsze rozwiązaniem jest tworzenie nowego prawa (czasami wystarczy nie obalać starego).

      A tymczasem sektor publiczny cechuje naturalna tendencja do niekontrolowanego rozrostu i samolegitymizacji. Również w tym przypadku niezbędnym mógłby się okazać zdrowy rozsadek. Warto jest promować i wspierać instytucje służby cywilnej w administracji, która, to mogłaby powstrzymać polityków od jej psucia po każdych wyborach. Pewne sektory gospodarki nie powinny być nigdy prywatyzowane (zdaniem autora). Przykład Bradford (UK), gdzie w 2001 roku, po bardzo nieprzychylnym raporcie Ofstedu dotyczącym poziomu edukacji w mieście (instytucja powołana do życia w celu kontroli sektora edukacyjnego), kontrole nad szkołami przekazano prywatnej firmie Serco (zarządzającej kilkoma zakładami penitencjarnymi w UK). Warunkiem do otrzymania kontraktu było zapewnienie, iż do roku 2006 szkoły przez nie zarządzane uzyskają średnią krajową w wynikach egzaminów uczniów. Do dzisiaj tego nie osiągnięto – skuteczność i wydajność partnera prywatnego zakwestionował nie tylko samorząd lokalny, ale również rodzice i nauczyciele. W tym samym czasie, rząd w Polsce (na szczęście nie prywatyzuje szkół), chce rozdawać pupilom laptopy. Jak każdy wie laptop bez internetu jest tylko maszyna do pisania, ewentualnie maszyna dokonująca szybkich operacji matematycznych, o których istnieniu nie chcemy nawet wiedzieć. A może w erze społeczeństwa informacyjnego, należałoby ustanowić prawo jednostki do korzystania z bezpłatnego Internetu? Dzisiaj każdy, kto posiada internet może pogłębiać swoją wiedzę w sposób praktycznie nieograniczony (pomijając Chińczyków i internautówi krajów arabskich nieogarniętych jeszcze rewolucjami).

      Wracając na drugi brzeg Kanału Angielskiego (znanego również jako Kanał La Manche – w zależności od naszego pochodzenia), do Wielkiej Brytanii i jej problemów, zdaniem autora „jedyną słuszną” drogą jest prawdziwa trzecia droga (Niemcy?), a nie jej niskiej jakości podróbki (Wielka Brytania?). Jestem najlepszym przykładem „transformacji umysłowo-ustrojowej”, jaka dokonuje się czasami wraz z wiekiem. Jeszcze na studiach byłem zagorzałym zwolennikiem ultraliberalnej gospodarki, gdzie funkcja państwa sprowadza się do ,,roli stróża”. A każdy człowiek i organizacja prowadząca biznes ma nieskrępowaną wolność decydowania, komu, i za ile, i na jakich warunkach. Kończąc studia, podobnie jak obecnie wiele milionów Europejczyków, obudziłem się z ręką w nocniku, wcześniej, jednak potknąłem się o nieustannie powtarzany komunikat, wzrost, wzrost, wzrost. Jeżeli przyjąć za główne kryterium dobrobytu społeczeństwa, wzrost gospodarczy, to Chiny i Indie powinny być dzisiaj obiektem westchnień milionów Europejczyków. Oczywiście, że przykład ten jest demagogiczny. Więc co takiego decyduje o pomyślności i dobrym bycie społeczeństw? Gaz łupkowy, czy wyniki x-factor? A może redystrybucja bogactwa i jego kontrola, budowanie silnej klasy średniej, czy może zmniejszanie różnic w dochodach? Trudno się cieszyć bogactwem, gdy dookoła bieda, wrogość ludzi i rosnące dane o przestępczości niczym zwarzona  śmietanka psują nam smak ulubionej kawy (jak powiedziałby zapewne pewien bankier z City).

/fot. Maciej Piątek/

     Przyszłością Europy, zdaniem autora jest gospodarczy napęd hybrydowy, podlegający ciągłym ulepszeniom i modyfikacjom. Warto nad nim pracować, bo powrót do rozwiązań z końca XIX wieku nikomu, jak się wydaje, nie przyniósłby korzyści w dłuższej perspektywie czasowej. Gdyby Toyota i Honda zaprzestały prac nad ulepszaniem systemu napędu hybrydowego w samochodach, pozbawieni bylibyśmy dzisiaj tych niewątpliwie proekologicznych rozwiązań. Nie zapominając przy tym o wkładzie Ferdinanda Porsche, który to w 1900 roku zbudował pierwszy tego typu pojazd (a później obdarował nas Herbim).

Maciej Piątek

– – – – — – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

Frau Germania, Cameron Abadi
http://www.foreignpolicy.com/articles/2010/05/24/frau_germania
 
,,Can Gerhard Schröder Do It? Prospects for Fundamental Reform of the German Economy and a Return to High Employment,, Irwin Collier
http://www.politiquessociales.net/IMG/pdf/dp1059.pdf

Chińczycy, oddajcie nam nasze pieniądze!, Cezary Michalski
http://www.krytykapolityczna.pl/CezaryMichalski/Chinczycyoddajcienamnaszepieniadze/menuid-291.html

The Aftermath of Financial Crises, Carmen M. Reinhart and Kenneth S.Rogoff
http://www.ems.bbk.ac.uk/for_students/msc_econ/ETA2_EMEC025P/GZrhein.pdf

 Setting UK Monetary Policy in a Global Context,  Andrew Sentance
http://www.bankofengland.co.uk/publications/speeches/2011/speech470.pdf

David Cameron launches Tories’ 'big society’ plan
http://www.bbc.co.uk/news/uk-10680062

Big Society is my mission, says David Cameron
http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-12443396

Liverpool withdraws from government 'big society’ pilot
http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-merseyside-12357450

Bury council plans to 'privatise’ local services
http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-manchester-12619329

Big society: More than a soundbite?
http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-12163624

Key Volunteering Statistics
http://www.cofeguildford.org.uk/downloads/departments/socialresponsibility/resources/keyvolunteeringstatisticsmarch08.pdf

Pickles abolishes rules hindering public service outsourcing, Richard Tyler
http://www.telegraph.co.uk/finance/yourbusiness/8396389/Picklesabolishes-rules-hindering-public-service-outsourcing.html

Two tier code scrapped for local government, John Tizard
http://www.guardian.co.uk/public-leaders-network/2011/mar/23/two-tier-workforce-code-scrapped-local-government