Barbara Stanisławczyk
Czterdzieści twardych. Wojenne losy Polaków i Żydów. Prawdziwe historie
Rebis, Poznań 2011

,,(…) wojna zdemaskowała człowieka (…)” zaczyna we wstępie do książki „Czerdzieści twardych…” Barbara Stanisławczyk, autorka m.in. ,,Matki Hłaski„, reporterka i dziennikarka.

Cytat pochodzi od bliskiej znajomej autorki, Żydówki, która przeżyła wojnę w Warszawie, ukrywana przez swoją polską przyjaciółkę. Publikacja po raz pierwszy pojawiła się na rynku w 1997 roku. Mamy więc drugie, książkowe wydanie historii wpisanej w relacje polsko-żydowskie.

Wspomniany cytat mógłby świadczyć o próbie wyłączenia przynależności narodowej przez Stanisławczyk lub poszukiwaniem jakiegoś nowego klucza interpretacyjnego, który pozwoli odczytać wzajemne, wojenne losy polsko-żydowskie w nowym świetle. Wojna na pewno zdemaskowała człowieka i jest to przyczynek do dyskusji dla socjologów lub filozofów. Jednak dla reportera lub historyka narodowość staje się, jeżeli nie główną przesłanką, to na pewno ważnym elementem, który wypełnia tło opowieści.

Nie inaczej jest w książce Barbary Stanisławczyk. Skomplikowane losy polsko-żydowskie, o które wciąż w publicznej debacie dopomina się jedna lub druga strona, w Czterdzieści twardych, poświęcone są przede wszystkim Polakom, którzy w czasie II wojny światowej spotkali na swojej drodze Żydów, ratując im życie, narażając się często na śmierć.

Jest to więc pozycja, który upomina się i akcentuje pozytywną rolę Polaków w tych trudnych i wciąż budzących rozmaite emocje relacjach. Nie jest to na pewno książka negująca inne ślady w tych kontaktach, którymi reporter, publicysta lub historyk mogliby podążać, szukając odmiennego kontekstu, gdzie indziej rozkładając akcenty.

Dlatego też nie uzurpuje sobie prawa do wyłączności, sugerując, że losy Polaków i Żydów przebiegały w sposób przewidywalny i mało kontrowersyjny. Książka Stanisławczyk stanowi jeden z wielu elementów układanki polsko-żydowskiej, przybliża jedną z twarzy tych relacji. W tym przypadku, w przeważającej części, jest to obraz budzący podziw i budujący dobry wizerunek Polaka. Stąd dla zrozumienia całej i złożonej historii nie sposób pominąć tej pozycji w przyswajaniu sobie kolejnych elementów historii polsko-żydowskiej.

Rafał Klan